Tabbas! Ga wani labarin da aka yi masa gyara don ya dace da yara da dalibai, mai nishadantarwa da kuma karfafa musu gwiwar sha’awar kimiyya, tare da bayani kan yadda za a gyara allunan jagora na AI, duk a cikin Hausa:
Babban Labari ga Masu Son Kimiyya: Me Ya Sa Allunan Jagora na AI Suke Karyewa Kuma Ta Yaya Zamu Gyara Su?
Ranar 29 ga Yuli, 2025 – Jami’ar Michigan
Kun taba ganin yadda wasu kwamfutoci ko kuma na’urorin zamani suke nuna wa kansu a matsayi na farko a wasu gasa na kirkire-kirkire? Wannan kamar wani abu ne da zaka gani a fim, amma a yau, akwai abubuwan da ake kira “allunan jagora” (leaderboards) da suke nuna mana waɗannan na’urori ko kuma shirye-shiryen kwamfuta masu hikima (Artificial Intelligence – AI). Amma ku sani, wannan labarin zai gaya muku cewa waɗannan allunan jagora ba koyaushe suke nuna gaskiyar abin da ya faru ba, kuma akwai hanyoyi da zamu iya gyara su don su zama masu gaskiya!
Menene Allunan Jagora na AI?
Ku yi tunanin gasar tseren keke inda ake nuna wane keke ya fi sauri kuma wane dan wasa ya yi nasara. Allunan jagora na AI kamar haka suke, amma maimakon kekuna, muna maganar shirye-shiryen kwamfuta ne masu iya koyo da tunani kamar mutum (AI). Ana gudanar da wasu gwaje-gwaje da su, sannan a nuna sakamakon a kan allon inda ake nuna cewa wane AI ya fi kyau a wani aiki takamaimai, kamar rubuta labari, ko kuma warware wata matsala. Waɗannan allunan jagora suna taimaka mana mu san waɗanne sabbin kirkire-kirkire ne suka fi sauran kyau.
Amma Me Yasa Suke Karyewa (Ba Gaskiya Ba)?
Masu bincike a Jami’ar Michigan sun yi nazari sosai, sun kuma gano cewa waɗannan allunan jagora akwai matsaloli da su. Wannan yana kama da idan ka yi gasar karatu amma sai ka yi amfani da littafin da ya riga ya ba ka amsar tambayoyin kafin a fara gasar! Hakan ba adalci bane, ko?
Ga wasu dalilan da yasa allunan jagora na AI zasu iya zama karya:
-
Kadan Gaje Gaje ne (Limited Scope): Wani lokacin, ana gwada AI ne kawai a kan wani abu guda ɗaya ko biyu. Misali, idan aka gwada AI a kan fannin lissafi kawai, to za mu iya cewa ya fi kyau, amma ba za mu san ko yana iya rubuta labari ba. Wannan kamar ace mun ce wani ya fi sauran gudu ne kawai saboda mun ga yana gudun mota, amma ba mu san ko yana iya iyo ba.
-
Ba Su Nuna Sauran Abubuwa Ba (Lack of Context): Wani AI na iya samun sakamako mai kyau a kan wasu gwaje-gwaje, amma ba mu san dalilin da ya sa ba. Wataƙila AI ɗin ya sami damar ganin wasu bayanai da ba a ba sauran ba, ko kuma gwajin bai zama mai tsanani ba. Yana kama da yaron da ya yi jarabawa ya sami maki mafi girma ba saboda ya karanta ba, amma saboda malamin ya ba shi karin lokaci ko kuma ya ba shi kwafin amsar tambayoyi.
-
Gwaje-gwajen Da Ba Su Daidai Ba (Biased Benchmarks): Wasu lokuta, gwaje-gwajen da ake yi wa AI ana tsara su ne ta hanyar da ta fi sa mai kera AI ɗin da kuma shirye-shiryen sa samun nasara. Wannan kamar gasar wasan kwallon kafa inda aka bar kofofin gidan su fi girma saboda wata kungiya tana da kyau a wajan zura kwallaye. Hakan ba adalci bane ga sauran kungiyoyin.
Yaya Zamu Gyara Su Domin Su Zama Masu Gaskiya?
Kar ku damu! Masu binciken Jami’ar Michigan sun kuma bayar da wasu hanyoyi masu kyau don gyara wannan matsalar, don haka sai mu koyi yadda za mu sa su zama masu gaskiya:
-
Gwaje-Gwajen Da Suke Da Yawa (More Comprehensive Testing): Maimakon gwada AI a kan abu ɗaya, ya kamata mu gwada shi a kan abubuwa da dama daban-daban. Idan muna son sanin ko AI yana da hikima, mu gwada shi wajan yin rubutu, warware matsala, zana hoto, da kuma yanke hukunci. Kuma dole ne gwajin ya kasance mai tsanani da kuma kalubale.
-
Samar Da Bayani Kan Hanyoyin Aiki (Transparency in Methods): Ya kamata masu kirkiro AI su gaya mana yadda suka yi gwajin. Shin AI ɗin ya taba ganin irin wannan matsalar a baya? Shin an ba shi karin lokaci? Ta haka ne zamu san ko sakamakon yana da inganci ko a’a. Wannan kamar yadda malaminmu yake gaya mana yadda ya gyara maki a jarabawa, don mu fahimci yadda muka yi.
-
Gwajin Masu Gaskiya da Adalci (Fair and Robust Benchmarks): Dole ne gwaje-gwajen su kasance masu adalci ga duk AI da kuma masu kalubale ga kowa. Ya kamata mutane da dama suyi nazari kan hanyar gwajin kafin a yi amfani da shi, don tabbatar da cewa ba wani AI da aka fi so.
Haka Ne Ga Masu Son Kimiyya!
Wannan labarin yana da mahimmanci sosai domin yana nuna mana cewa kimiyya da kirkire-kirkire kamar wasa ne mai ci gaba. Dole ne mu koyi yin nazari sosai, mu yi tambayoyi, kuma mu nemi hanyoyin da suka fi kyau don fahimtar abubuwan da ke faruwa a kewayenmu. Lokacin da muka gyara allunan jagora na AI, zamu samu damar ganin sabbin kirkire-kirkire masu inganci da gaske waɗanda zasu iya taimakonmu wajan gina duniyar da ta fi kyau.
Idan kai yaro ne mai sha’awar kimiyya, ka sani cewa yana da kyau ka yi nazari sosai kan abubuwan da kake gani. Kada ka yarda da komai kamar yadda aka nuna maka ba tare da ka yi tambayoyi ba. Ka zama kamar mai bincike! Kuma ko ta yaya, ci gaba da koyo da kirkire-kirkire, saboda nan gaba kai ne zaka iya zama wanda zai gyara waɗannan allunan jagora ko kuma ya kirkiro sabbin AI da zasu fi na yanzu kyau!
Tashi tsaye, masu son kimiyya! Kasancewa masu hikima da kuma kirkiro ta hanyar gwaji da nazari mai zurfi!
Why AI leaderboards are inaccurate and how to fix them
AI ta bayar da labari.
An yi amfani da tambayar da ke ƙasa don samar da amsa daga Google Gemini:
A 2025-07-29 16:10, University of Michigan ya wallafa ‘Why AI leaderboards are inaccurate and how to fix them’. Da fatan za a rubuta cikakken labari mai dauke da karin bayani cikin sauki wanda yara da ɗalibai za su iya fahimta, don ƙarfafa yara su fi sha’awar kimiyya. Da fatan za a samar da labarin a Hausa kawai.