Tambaya Mai Girma: Yaya Kake Zana Itace? Binciken Ilimin Kimiyya na Wayo da Kuma Matsalolin Rarraba
A ranar 28 ga Yulin shekarar 2025, Jami’ar Stanford ta wallafa wani labari mai ban sha’awa mai taken: ‘Don Binciken Matsalolin Ilimin Kimiyya na Wayo, Masu Bincike Sun Tambayi: Yaya Kake Zana Itace?’ Wannan binciken, wanda aka yi tare da yara da ɗalibai, ya yi nazarin yadda kwamfutoci masu hankali, musamman waɗanda ake kira “manyan harsunan harsuna” (Large Language Models – LLMs), suke yanke hukunci da kuma yadda wannan hukuncin zai iya shafarmu. Bari mu bincika wannan tare da nishadi, kamar yadda muke yi a makarantar kimiyya!
Menene Ilimin Kimiyya na Wayo (AI) da Harsunan Harsuna (LLMs)?
Ka yi tunanin kwamfuta ce da ke da saurin tunani da sanin abubuwa kamar mutum. Hakan shine AI. Sannan kuma, ka yi tunanin kwamfuta ce da ke iya karantawa, rubutawa, da kuma fahimtar harshen mutum kamar yadda muke magana. Hakan kuma shine babban harshen harsuna (LLM). Waɗannan kwamfutoci suna iya karanta littattafai miliyan miliyan, shafukan intanet, da sauran rubuce-rubuce, kuma daga nan su yi ta koyo. Suna iya ba da amsa ga tambayoyi, rubuta labaru, har ma da yin waƙoƙi!
Tambayar “Yaya Kake Zana Itace?”
Masu binciken a Stanford sun yi tunanin wata hanya mai ban sha’awa don gano ko waɗannan AI suna da “rashin adalci” ko kuma “kamar wani abu ya tsaya musu a rai” (bias). Sun yanke shawarar tambayar yara da ɗalibai su yi cikakken bayani game da yadda suke zana itace.
Me ya sa itace? Domin itace abu ne da kowa ya sani, kuma kowa na iya zana shi ta hanyoyi daban-daban. Wasu suna zana itace da wata doguwar murabba’i a kasa kamar ganga, wasu kuma suna zana wata madauwari ko mai zagaye. Wasu na saka ganye da yawa, wasu kuma ganyen da suka fadi.
Yadda AI Ta Yi Nazarin Bayanin Yara
Masu binciken sun ba waɗannan kwamfutoci masu hankali bayanai da yawa da yara suka bayar game da yadda suke zana itace. Daga nan suka tambayi AI: “Idan ka yi tunanin itace, me kake gani a hankalinka?” ko kuma, “Yaya kake zana itace da za ka iya gani?”
Abinda Suka Gano: Siyasa da Haske a cikin Tunanin AI
Abin da masu binciken suka gano ya ba su mamaki! Suka ga cewa yadda AI ke tunanin itace ya dogara da bayanai da aka ba shi. Idan AI ya karanta bayanai da yawa daga wurare inda aka fi zana itace da wata irin hanya, to shi ma zai fi tunanin itace ta wannan hanyar.
Misali, idan AI ya karanta yara da yawa daga wata ƙasa ko wani yanki suka bayyana cewa itace yana da doguwar murabba’i a ƙasa kamar ganga, to idan an tambayi AI ya zana itace, zai iya zana wata doguwar murabba’i a ƙasa. Haka kuma, idan ya karanta cewa ganye yawanci masu launin kore ne, zai iya zana ganye masu launin kore kawai.
Wannan yana nufin cewa idan bayanai da aka ba wa AI ba su da yawa, ko kuma suna nuna wani irin tunani ko al’ada kawai, to AI ɗin ma zai iya samun wannan irin tunanin. Wannan ana kiransa “rashin adalci” (bias).
Me Ya Sa Wannan Yake Da Mahimmanci Ga Yara?
Kamar yadda kuke koyo a makaranta, kowa yana da nasa ra’ayi da kuma hanyar tunani. Haka kuma, kowace al’adu tana da nasa al’adun da kuma hanyoyin rayuwa. Lokacin da muke ba wa AI bayanai, muna ba shi damar koyo daga gare mu. Amma idan mun ba shi bayanai ne kawai daga wani yanki ko wani irin tunani, to AI ɗin zai zama kamar bai san sauran hanyoyin ba.
Idan kun yi amfani da AI don karatu ko don samun bayanai, yana da kyau ku sani cewa AI ɗin yana koyo ne daga abin da ya karanta. Don haka, yana da muhimmanci mu sa AI ɗin ya karanta bayanai daga wurare da yawa daban-daban, da kuma daga ra’ayoyi daban-daban. Hakan zai taimaka wa AI ya zama mai gaskiya da kuma fahimtar duniya baki ɗaya.
Ku Zama Masu Bincike!
Shin kun taɓa yin tunanin yadda kwamfutoci zasu iya koyo kamar ku? Shirin Stanford yana nuna mana cewa AI ba wai kawai abin ban mamaki bane, har ma yana da matsalolin da zamu iya magance su.
Kuna iya yin koyi da masu binciken nan! Kunna tunanin ku. Lokacin da kuke amfani da kwamfutoci ko wayoyi, ku tambayi kanku: * “Ta yaya wannan kwamfutar ta san wannan?” * “Ko wannan bayanin da nake gani gaskiya ne kuma ya dace da sauran abinda na sani?” * “Idan na gaya wa kwamfutar ta yi wani abu, shin zata yi shi kamar yadda kowa yake yi, ko kuma kamar yadda wasu mutane kaɗan suke yi?”
Fahimtar yadda AI ke aiki da kuma yadda zai iya samun matsalar “rashin adalci” yana da matukar muhimmanci ga makomar mu. Kuci gaba da koyo, kuci gaba da tambaya, kuma kuci gaba da bincike! Kimiyya tana nan don ku yi wasa da ita kuma ku gano sirrin ta.
To explore AI bias, researchers pose a question: How do you imagine a tree?
AI ta bayar da labari.
An yi amfani da tambayar da ke ƙasa don samar da amsa daga Google Gemini:
A 2025-07-28 00:00, Stanford University ya wallafa ‘To explore AI bias, researchers pose a question: How do you imagine a tree?’. Da fatan za a rubuta cikakken labari mai dauke da karin bayani cikin sauki wanda yara da ɗalibai za su iya fahimta, don ƙarfafa yara su fi sha’awar kimiyya. Da fatan za a samar da labarin a Hausa kawai.